Ochrona prawna programu komputerowego
W dobie intensywnego rozwoju nowych technologii, ochrona programów komputerowych stała się kluczowym elementem w zakresie prawa nowych technologii/prawa IT. W Polsce ochrona prawna programów komputerowych regulowana jest przede wszystkim przez ustawę z dnia 04 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (dalej: „Prawo autorskie”). Niniejszy artykuł odpowiada na pytanie, jakie elementy programu komputerowego są chronione na gruncie prawa polskiego, a które z nich tej ochrony są pozbawione.
Co to jest program komputerowy?
Program komputerowy nie ma definicji legalnej w polskim systemie prawnym, podobnie jak w prawie UE. Jest to intencjonalne działanie obu ustawodawców, którzy uznali, że każda definicja programu komputerowego uległaby dezaktualizacji wraz z rozwojem technologii informatycznych. Ustawodawca unijny w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE (dalej: „Dyrektywa”) przyjął, że „program komputerowy” obejmuje wszelkie programy w jakiejkolwiek formie, w tym programy zintegrowane ze sprzętem komputerowym[1]. Art. 1 ust. 2 Dyrektywy stanowi o tym, że ochrona praw autorskich dotyczy każdej formy wyrażenia programu komputerowego. Aby zrozumieć, co to dokładnie oznacza, należy sięgnąć po wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 2 maja 2012 r. w sprawie SAS Institute Inc. przeciwko World Programming Ltd (C-406/10). W tym wyroku Trybunał stwierdził, że Dyrektywa chroni programy komputerowe we wszystkich ich formach wyrażenia, które pozwalają na ich powielanie w różnych językach informatycznych, takich jak kod źródłowy i kod obiektowy, oraz materiał przygotowawczy, jeśli umożliwiają one stworzenie programu komputerowego na ich podstawie.
Program komputerowy w świetle Prawa autorskiego
Zgodnie z art. 74 ust. 1 Prawa autorskiego programy komputerowe są chronione jako utwory literackie w rozumieniu Prawa autorskiego i to niezależnie, czy mamy do czynienia z oprogramowaniem komputerowym czy też aplikacją użytkową. Tym samym w celu dokonania oceny, czy dany program komputerowy jest utworem należy zbadać, czy zostały spełnione ustawowe przesłanki określone w art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego, tj. musi:
- stanowić przejaw działalności twórczej,
- mieć indywidualny charakter,
- zostać ustalony.
Co istotne, sam język oprogramowania obejmujący składnię, strukturę i zasady tworzenia kodu nie jest chroniony przez Prawo autorskie. W myśl art. 74 ust. 2 Prawa autorskiego idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. Potwierdza to również pkt 11 preambuły Dyrektywy, zgodnie z którym koncepcje i zasady, na których opierają się wszystkie elementy programu, włącznie z tymi, na których opierają się jego „interfejsy”, nie podlegają ochronie. Zgodnie z ustawodawstwem i orzecznictwem państw członkowskich oraz międzynarodowymi konwencjami dotyczącymi prawa autorskiego wyłącznie forma wyrażenia tych koncepcji i zasad podlega ochronie prawem autorskim.
Formy wyrażenia programu komputerowego podlejące ochronie prawnej
Ochrona programu komputerowego jest niezależna od formy jego wyrażenia i obejmuje następujące elementy, do których należy zaliczyć: przygotowawcze materiały projektowe, kod źródłowy (ang. source code) i kod wynikowy (ang. object code). Pierwszym sposobem wyrażenia programu komputerowego mogą być powstające w fazie koncepcyjnej przygotowawcze materiały projektowe, jeśli na podstawie ich treści można odtworzyć kopię działającego programu. Objęcie przygotowawczych prac projektowych w zakres pojęcia programu komputerowego potwierdza pkt. 7 preambuły oraz art. 1 ust. 1 zd. 2 Dyrektywy. Przygotowawcze prace projektowe są sporządzane w formie schematów blokowych ilustrujących kolejność wykonywania instrukcji przez komputer w ramach projektowanego algorytmu. Następnie prace projektowe są przedkładane na kod źródłowy, który jest zapisem programu komputerowego stworzonym przezprogramistę przy pomocy określonego języka programowania. Aby kod źródłowy mógł być wykonany przez komputer, jest on przekształcany (kompilowany) do postaci kodu wynikowego (maszynowego), który umożliwia komputerowi wykonanie zawartych w kodzie rozkazów[2]. Zatem kod wynikowy (maszynowy) to postać zapisu programu przeznaczona bezpośrednio do wykonania przez komputer. Z reguły kod ten jest niemożliwy do odczytania przez człowieka bez dokonania jego dekompilacji, tj. jego „przetłumaczenia” na określony język programowania. W praktyce programy komputerowe udostępniane są w formie kodu maszynowego ze względu na ich większą funkcjonalność, a także dążenia producentów oprogramowania do zachowania formy kodu źródłowego i dokumentacji jako tajemnicy handlowej[3].
Czy graficzny interfejs użytkownika jest chroniony w oparciu o Prawo autorskie?
Definicja legalna interfejsu nie znalazła się w Prawie autorskim. Pewną wskazówkę co do sposobu zdefiniowania interfejsu znajdziemy w motywie 10 preambuły Dyrektywy, z której wynika, że interfejs jest częścią programu umożliwiającą wzajemne połączenia i oddziaływanie między elementami oprogramowania i sprzętu komputerowego. Interfejsy w kontekście informatyki można rozróżnić na kilka głównych typów, w zależności od ich funkcji i zastosowania.
Jednym z najważniejszym rodzajem interfejsu jest interfejs użytkownika (ang. UI – User Interface), który obejmuje elementy widoczne dla użytkownika za pośrednictwem, których użytkownik komunikuje się z jakimś urządzeniem, stroną internetową lub aplikacją. Najczęstsze formy projektowania interfejsu użytkownika to graficzne interfejsy użytkownika (GUI), interfejsy stosowane głosem (VUI), interfejsy oparte na gestach, interfejsy wiersza poleceń oraz interfejsy oparte na menu. Graficzny interfejs użytkownika składa się z wizualnych elementów takich jak okna, ikony, przyciski, menu itp.
Odpowiadając na pytanie, czy graficzny interfejs użytkownika jest chroniony w oparciu o Prawo autorskie należy odnieść się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie Bezpečnostní softwarová asociace (Security software association) v. Ministerstvo kultury ČR, sygn. akt C-393/09, zgodnie, z którym graficzny interfejs użytkownika nie stanowi formy wyrażenia programu komputerowego w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy Rady 91/250 z 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych i nie może korzystać z ochrony przyznanej w prawie autorskim programom komputerowym na podstawie ww. dyrektywy. Jest to wynikiem zastosowania testu, zgodnie z którym, jeśli dany element umożliwia odtworzenie danego programu, to może być uznany za formę wyrażenia. Samo zbadanie interfejsu graficznego nie umożliwia w większości przypadków odtworzenia programów leżących u ich podstaw[4].
Kiedy interfejs graficzny jest chroniony w świetle Prawa autorskiego?
Niemniej, Trybunał Sprawiedliwości UE w przedmiotowym wyroku uznał, że jeśli taki interfejs stanowi wyraz własnej twórczości intelektualnej swego autora, może on korzystać z przewidzianej w prawie autorskim ochrony jako utwór, jeżeli spełni wymagania definicji utworu. Takie stanowisko Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził również w kolejnym wyroku, w którym stanął na stanowisku, że gra wideo stanowi złożony materiał obejmujący nie tylko program komputerowy, ale także elementy graficzne i dźwiękowe, które – mimo że zostały zakodowane w języku programowania – mają samoistnie charakter twórczy, niedający sprowadzić się wyłącznie do wspomnianego zakodowania.
W zakresie, w jakim gra wideo, w tym wypadku jej elementy graficzne i dźwiękowe, przyczyniają się do oryginalności utworu, są one, wraz z całością danego dzieła, chronione prawem autorskim w ramach reżimu ustanowionego przez Dyrektywę 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym[5].
Tagi: prawo IT, prawo nowych technologii, prawnikIT
Chcesz więcej wiedzieć o ochronie prawnoautorskiej programu komputerowego czy też innych zagadnieniach związanych z prawem nowych technologii/prawem IT. Skorzystaj z naszego formularza kontaktowego, napisz do nas: kancelaria@radcaprawnyzalewska.pl lub zadzwoń: 533-918-908.
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych.
[2] I. Matusiak, w: Ślęzak, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, 2017, s. 493.
[3] E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Wyd. 4, Warszawa 2021.
[4] „Programy komputerowe, bazy danych. Przykładowe wytwory informatyczne a Prawo autorskie”, Edukacja Prawnicza 2022, Nr 1, str. 46.
[5] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 23 stycznia 2014 r., sygn. akt C-355/12. Nintendo Co. Ltd i in. v. PC Box.
Autorka artykułu:
Radca prawny/Doradca Restrukturyzacyjny
